Με την ονομασία Κούλουμα χαρακτηρίζεται ο υπαίθριος πανηγυρισμός της Καθαράς Δευτέρας και στην Αθήνα ο εορτασμός αυτός έχει την τιμητική του στις πλαγιές του λόφου του Φιλιππάπου, όπου οι Αθηναίοι τρώνε, πίνουν και χορεύουν μέχρι τη δύση του ηλίου.

Τα Κούλουμα εορτάζονται σχεδόν σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας μαζί με το κύριο έθιμο της ημέρας που δεν είναι άλλο από το πέταγμα του χαρταετού σε ποικίλα χρώματα και σχέδια, από μικρούς και μεγάλους.

Και πάμε στο μενού της ημέρας που περιλαμβάνει νηστίσιμα εδέσματα: χαλβάς, ταραμάς, θαλασσινά, φασολάδα κι ελιές έχουν την τιμητική τους. Και πάντα συνοδεύονται από τη λαγάνα! Το όνομά της προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό «λάγανον», μια πλακωτή ζύμη που παρασκευάζεται από αλεύρι και νερό και σηματοδοτεί την έναρξη της νηστείας της Μεγάλης Σαρακοστής.

Ας δούμε όμως πως γιορτάζονται τα Κούλουμα σε πολλές περιοχές της Ελλάδας:

Γαλαξίδι: Ο Αλευροπόλεμος

Την Καθαρά Δευτέρα στο Γαλαξίδι λαμβάνει χώρα το έθιμο του αλευρομουτζουρώματος. Το έθιμο είναι σχετικά απλό. Οι κάτοικοι μαζεύονται στο λιμάνι το μεσημέρι της Δευτέρας εφοδιασμένοι με σακούλες αλευριού και μπογιάς. Στη συνέχεια επιδίδονται σε «επικές» μάχες, οι οποίες κρατάνε για ώρες. Το έθιμο έχει τις ρίζες του στην εποχή του Βυζαντινής Αυτοκρατορίας που οι παλιάτσοι των ιπποδρόμων χρωμάτιζαν τα πρόσωπα τους. Τη σημερινή του μορφή την έλαβε την εποχή της ιστιοφόρου Ναυτιλίας, δηλαδή από το 1840 και μετά, οπότε η γιορτή αυτή πήρε μεγάλες διαστάσεις αφού ήταν η τελευταία και αποχαιρετιστήρια πριν από την αναχώρηση των ναυτικών.

Μεθώνη: Του Κουτρούλη ο Γάμος

Καρναβαλίστικος γάμος, που κρατάει από τον 14ο αιώνα. Όλα άρχισαν όταν ο τελευταίος Έλληνας ιππότης, ο Ιωάννης Κουτρούλης, ερωτεύθηκε µια ντόπια, η οποία όµως ήταν παντρεµένη. Εκείνος την έκλεψε και αποφάσισε να συγκατοικήσει µαζί της, γεγονός που προκάλεσε κουτσοµπολιά αλλά και τον αφορισµό της γυναίκας από την Εκκλησία. Επί 17 χρόνια ο Κουτρούλης, παρά τη µεγάλη αντίδραση της τοπικής κοινωνίας, αγωνιζόταν να την παντρευτεί νόµιµα. Τελικά η γυναίκα παρουσίασε το διαζύγιο. Έτσι τελέστηκε, επιτέλους, ο πολυπόθητος γάμος και έγινε ένα εξαιρετικό γλέντι με τελικό αίσθημα αυτό της ανακούφισης, αφού ο Κουτρούλης κατάφερε να παντρευτεί την αγαπημένη του.

Μετά την τέλεση του γάµου, το 1394 ή το 1404, το γλέντι κράτησε αρκετές ηµέρες σε πείσµα του πρώτου συζύγου, αλλά και προς ικανοποίηση του Ιωάννη Κουτρούλη. Το τρικούβερτο γλέντι έµεινε στην ιστορία και η φράση «έγινε του Κουτρούλη ο γάµος» πλέον δηλώνει θορυβώδη εκδήλωση.

Στις μέρες μας, το ζευγάρι των νεονύμφων είναι δύο άνδρες, που μαζί με τους συγγενείς πηγαίνουν στην πλατεία, όπου γίνεται ο γάμος με παπά και με κουμπάρο. Διαβάζεται το προικοσύμφωνο και ακολουθεί τρικούβερτο γλέντι.

Κάρπαθος: Λαϊκό Δικαστήριο Ανήθικων Πράξεων

Η μέρα το απαιτεί και κάνει και τα … στραβά μάτια. Κάποιοι κάνουν άσχημες χειρονομίες σε κάποιους άλλους και συλλαμβάνονται από τους Τζαφιέδες (χωροφύλακες) για να οδηγηθούν στο Δικαστήριο, που το αποτελούν οι σεβάσμιοι του νησιού. Τα αυτοσχέδια αστεία και τα γέλια ακολουθεί τρικούβερτο γλέντι.

Θήβα: Βλάχικος Γάμος

Το έθιμο αυτό χρονολογείται από το 1830 και έχει να κάνει με τα προξενιά που γίνονταν τότε. Η γιορτή αυτή στην οποία τη νύφη υποδύεται άντρας περιλαμβάνει διάφορα επιμέρους στάδια όπως ξύρισμα του γαμπρού, στόλισμα της νύφης, το παντρολόγημα κ.λπ., καταλήγοντας σε χορό και γλέντι των καλεσμένων.

Τύρναβος: Μπουρανί

Το τυρναβίτικο καρναβάλι, γνωστό και ως μπουρανί, διοργανώνεται ετησίως στην πόλη του Τυρνάβου στην Θεσσαλία. Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό του είναι η λατρεία του φαλλού κατά την διάρκεια των εκδηλώσεων ως συμβόλου γονιμότητας και ευημερίας.

Χίος: Το έθιμο του «Αγά»

Το έθιμο του Αγά έχει ρίζες από την Τουρκοκρατία και μέχρι σήμερα είναι το ίδιο διασκεδαστικό την ημέρα της Καθαράς Δευτέρας. Ο Αγάς εισβάλει στο χωριό με τη συνοδεία του και παίρνει θέση στην κεντρική πλατεία. Εκεί μαζεύεται ο κόσμος όπου «δικάζεται» για διάφορα παραπτώματα που του καταλογίζονται και πληρώνει το ανάλογο πρόστιμο! Από αυτήν τη διαδικασία δεν γλυτώνει κανείς από τους παρευρισκομένους. Τα χρήματα που μαζεύονται από τα υποτιθέμενα πρόστιμα καταλήγουν στο ταμείο του Πολιτιστικού Συλλόγου του χωριού.

Πολύσιτο Βιστωνίδας: Το έθιμο των Μουντζούρηδων

Εδώ η προετοιμασία ξεκινά από την προηγούμενη μέρα με την παρασκευή της παραδοσιακής λαγάνας και το βράσιμο της φασολάδας από τις γυναίκες του χωριού, για να προσφέρουν στους επισκέπτες τους την επόμενη μέρα. Τους επισκέπτες τούς περιμένει μια έκπληξη, αφού τους υποδέχονται δύο μεταμφιεσμένοι, οι οποίοι προσπαθούν να τους μουντζουρώσουν με την καπνιά από το καζάνι που έβραζε η φασολάδα, έτσι ώστε όλοι να γιορτάσουν την Καθαρά Δευτέρα μασκαρεμένοι!

Βόνιτσα: «Αχυρένιος Γληγοράκης»

Ο Γληγοράκης λέγεται ότι ήταν ψαράς και απαρνήθηκε τη θάλασσα ψάχνοντας τη μοίρα του στη στεριά. Οι σημερινοί ψαράδες της Βόνιτσας καταδικάζουν αυτήν του την πράξη και κάθε τέτοια μέρα τον τιμωρούν. Φτιάχνοντας λοιπόν έναν αχυρένιο ψαρά, τον δένουν σ’ έναν γάιδαρο και τον γυρνούν σε όλο το χωριό. Όσο περνά η μέρα, στήνουν μεγάλο γλέντι με τραγούδι και χορό και στη συνέχεια ρίχνουν τον καημένο τον Γληγοράκη σε μια βάρκα που φλέγεται στ’ ανοιχτά.

Μεσσήνη: Αναπαράσταση εκτέλεσης μιας γερόντισσας

Στη Μεσσήνη Μεσσηνίας γίνεται η αναπαράσταση της εκτέλεσης μιας γερόντισσας, της γριάς Συκούς, που κατά την παράδοση κρεμάστηκε στη θέση Κρεμάλα της πόλης, με εντολή του Ιμπραήμ Πασά, επειδή είχε το θάρρος, εξηγώντας του ένα όνειρο που είχε δει, να του πει ότι η εκστρατεία του και ο ίδιος θα είχαν οικτρό τέλος από την αντίδραση και το σθένος των επαναστατημένων Ελλήνων. Μετά την αναπαράσταση, μπορεί κάθε επισκέπτης να «κρεμαστεί» από τους ψευτοδήμιους της κρεμάλας. Το απόγευμα της Καθαράς Δευτέρας γίνεται η παρέλαση με μαζορέτες, άρματα, μεταμφιεσμένους μικρούς και μεγάλους και χορευτικά συγκροτήματα.

Νάξος: Οι Κορδελάτοι

Στις κοινότητες Ποταμιά, Καλόξιδο και Λιβάδια της Νάξου οι κάτοικοι ντύνονται Κορδελάτοι ή Λεβέντες. Οι Κορδελάτοι είναι φουστανελοφόροι και η δεύτερη ονομασία τους, Λεβέντες, αποδίδεται στους πειρατές. Από κοντά τους ακολουθούν και οι ληστές, οι Σπαραρατόροι, που αρπάζουν τις κοπέλες για να τις βάλουν με το ζόρι στον χορό και στο γλέντι, που κρατάει έως το πρωί.

Καθαρά Δευτέρα στην Κύπρο

Στην Κύπρο την Καθαρά Δευτέρα ο κόσμος κατευθύνεται ανά ομάδες στις βουνοπλαγιές. Κάθονται στην ύπαιθρο, τρώνε νηστίσιμα φαγητά και τραγουδούν παραδοσιακά τραγούδια. Την ημέρα αυτή, σύμφωνα με την κυπριακή παράδοση, κόβεται η «μούττη» της Σαρακοστής , δηλαδή αρχίζει η νηστεία για το Πάσχα.

Φωτογραφία της Milada Vigerova στο Unsplash

Φωτογραφίες: iStock/Getty Images/Ideal Images