Στο σταθμό «Ακρόπολη» του Μετρό, η φωτογραφία της με φόντο τον Παρθενώνα υπενθυμίζει καθημερινά στο κοινό τον αγώνα της για τον επαναπατρισμό των κλεμμένων γλυπτών του μνημείου – εκείνων που η ίδια μας έμαθε να μην τα ονομάζουμε «Ελγίνεια». Είναι η Μελίνα Μερκούρη, μια προσωπικότητα τόσο πληθωρική, που δύσκολα μπορείς να την «αιχμαλωτίσεις» σε λέξεις. Ίσως πιο εύστοχα απ’ όλους το κατάφερε η ιταλική εφημερίδα Corriere Della Sera την επομένη του θανάτου της, όταν την αποχαιρέτησε με πρωτοσέλιδο τον τίτλο «L’ ultima dea greca»: Η τελευταία Ελληνίδα θεά.
Σε έναν μήνα, στις 18 Οκτωβρίου 2020, συμπληρώνονται 100 χρόνια από τη γέννησή της και ξεκινούν κάποιες επετειακές εκδηλώσεις, λιγότερες από όσες περιμέναμε, προφανώς λόγω των συγκυριών που υφίστανται. Η Άλκηστις Πρωτοψάλτη θα δώσει τις επόμενες ημέρες τρεις συναυλίες στην Κύπρο, με τίτλο «100 Χρόνια Μελίνα Μερκούρη» (Σάββατο 19/9 στην Πολιτιστική Σκηνή Ιεράς Μητροπόλεως Ταμασού και Ορεινής, στο Επισκοπειό, Κυριακή 20/9 στο Παττίχειο Αμφιθέατρο Λάρνακας και Τρίτη 22/9 στο Κηποθέατρο Λεμεσού). Η ίδια συναυλία ήταν προγραμματισμένη να γίνει ανήμερα των γενεθλίων της Μελίνας στο Μικρό Θέατρο της Επιδαύρου, αλλά μεταφέρεται για τον επόμενο χρόνο λόγω κορονοϊού.
Προ της πανδημίας, το υπουργείο Πολιτισμού είχε παρουσιάσει ένα πρόγραμμα εκδηλώσεων, το οποίο ανατράπηκε σε μεγάλο βαθμό εξαιτίας της πανδημίας. Από αυτές, ό,τι ήταν να γίνει στην Τεχνόπολη αναβλήθηκε για το 2021. Φέτος, την ημέρα των γενεθλίων της Μελίνας θα πραγματοποιηθεί στο Δημοτικό Θέατρο Πειραιά η εκδήλωση «Ο Πειραιάς γιορτάζει τη Μελίνα», με τη συνεργασία του Δημοτικού Θεάτρου Πειραιά και του Φωκά Ευαγγελινού. Δυο μέρες αργότερα, στις 20/10, θα γίνει στο Rex –εφόσον οι συνθήκες το επιτρέπουν– η απονομή του ετήσιου θεατρικού βραβείου “Μελίνα Μερκούρη” και μια παράσταση σε συνεργασία με το Εθνικό Θέατρο και τον Μάνο Καρατζογιάννη.
Η Μελίνα στο αεροδρόμιο του Λονδίνου, 24 Μαΐου 1956. (Φωτογραφία: A. W. Cox/Hulton Archive/Getty Images/Ideal Image)
Το πρώτο της μερίδιο στη δόξα η Μελίνα Μερκούρη το κατέκτησε ως ηθοποιός, με μια καριέρα που, από τη Δραματική Σχολή του Εθνικού Θεάτρου, θα την έφερνε –για να αναφέρουμε ενδεικτικά μόνο κάποιους διεθνείς σταθμούς– στο Φεστιβάλ Κανών, το 1956, με τη «Στέλλα» του Μιχάλη Κακογιάννη, στις υποψηφιότητες των Βραβείων Όσκαρ για το 1960, με το «Ποτέ την Κυριακή» του Ζυλ Ντασσέν, στο Μπρόντγουεϊ της Νέας Υόρκης, με το «Ilya Darling», το 1967. Εκεί τη βρήκε η είδηση για την επιβολή της Χούντας στην Ελλάδα, και η αντιδικτατορική δράση της αποτέλεσε την απαρχή της ενασχόλησής της με τα κοινά. Επιστρέφοντας στη χώρα με τη μεταπολίτευση, της ήταν όπως έχει πει αδύνατο να μην ασχοληθεί με την πολιτική. Βουλευτής από το 1977 με το ΠΑΣΟΚ, το 1981 πήρε το χρίσμα της Υπουργού Πολιτισμού, δουλεύοντας στο εξής σκληρά για να αποδείξει ότι μια ηθοποιός μπορεί να επιτελέσει αξιόλογο έργο.
«Η Μελίνα πίστευε ότι ο πολιτισμός είναι η βαριά βιομηχανία της Ελλάδος», έχει πει η γενική γραμματέας του Ιδρύματος Μελίνα Μερκούρη, Μανουέλλα Παυλίδου, που υπήρξε στενή φίλη και συνεργάτιδά της από της αρχές της δεκαετίας του 1970. «Προσπάθησε με όλη της τη δύναμη και κατάφερε να φέρει το πολιτιστικό πρόσωπο της χώρας στην πρώτη σελίδα διεθνώς. Εκτός από το όραμα για την επιστροφή των Μαρμάρων και τις προσπάθειες για την ανέγερση νέου Μουσείου Ακροπόλεως, έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στις εργασίες αναστήλωσης των μνημείων του Ιερού Βράχου, συνέλαβε την ιδέα ενοποίησης των αρχαιολογικών χώρων της Αθήνας, είχε την πρωτοβουλία για την καθιέρωση του θεσμού των Πολιτιστικών Πρωτευουσών της Ευρώπης, θέσπισε τα Δημοτικά Περιφερειακά Θέατρα και δημιούργησε τα θέατρα των βράχων, αξιοποιώντας τα νταμάρια και τα ορυχεία της Αττική, σε μια ιδέα του Μίνωα Βολανάκη».
Η Μελίνα Μερκούρη που έχασε τη μάχη για τη ζωή στο νοσοκομείο «Μεμόριαλ» της Νέας Υόρκης, στις 6 Μαρτίου 1994, έχει πει όμως πως, όταν τα γλυπτά που λεηλάτησε ο Λόρδος Έλγιν επιστρέψουν στην Ελλάδα, θα ξαναγεννηθεί!
