Η Δημητσάνα, το ιστορικό χωριό, βρίσκεται στην καρδιά της Πελοποννήσου, πάνω από το φαράγγι του ποταμού Λούσιου, που αστράφτει και λάμπει, λούζοντας την περιοχή με άπλετο φως. Η πρόσβαση από την Αθήνα είναι εύκολη, σχεδόν 200 klm, και σύντομη θα έλεγα, περίπου δυόμισι ώρες.
Λίγο πριν την Τρίπολη, βγαίνεις δεξιά από τον Εθνικό δρόμο με προορισμό τα μαγευτικά χωριά της ορεινής Αρκαδίας. Αφού περάσεις την Βυτίνα, διακρίνεται μπροστά σου το ελατοδάσος του Μαίναλου. Αρχίζεις να το διασχίζεις και φθάνοντας στην Καρκαλού, στρίβεις αριστερά έχοντας δεξιά σου τα γάργαρα νερά του ποταμού Λούσιου. Εκεί, σύμφωνα με την παράδοση, έλουσαν τον νεογέννητο Δία οι νύμφες Νέδα, Αγνώ και Θεισόα.
Η Δημητσάνα είναι χτισμένη επάνω σε δύο αντικριστούς λόφους.
Η Δημητσάνα ξεπροβάλλει μπροστά σου. Αρχοντική, σε υψόμετρο περίπου 1.000 μέτρων, χτισμένη επάνω σε δύο αντικριστούς λόφους. Το τοπίο εκθαμβωτικό. Η ομορφιά της σε αφήνει άφωνο και σε υποχρεώνει, χωρίς σκέψη, να κάνεις μία στάση για να την απαθανατίσεις.
Τα πετρόχτιστα, καλοσυντηρημένα σπίτια με τις κεραμοσκεπές της λες και είναι σκαρφαλωμένα στους δύο λόφους, κι ένας δρόμος ανάμεσα που μοιάζει με ρυάκι. Το αρχοντικό του Ξενιού, προβάλλει αγέρωχο στο κέντρο του χωριού, το ρολόϊ της πόλης και τα καμπαναριά της Αγίας Κυριακής και του Αγίου Χαράλαμπου.
Η πέτρα κυριαρχεί σε όλο το ιστορικό χωριό.
Ο Πύργος (αρχοντικό) του Ξενιού χτίστηκε το 1850 από Λαγκαδινούς μάστορες, που ήταν οι καλύτεροι τεχνίτες πέτρας εκείνης της εποχής. Έχει ύψος 18 μέτρα (όσο μία εξαώροφη πολυκατοικία) και πέντε ορόφους. Όμως και τα άλλα αρχοντικά της περιοχής ήταν πολυώροφα. Τον 19ο αιώνα γνώρισε μεγάλες δόξες, με τους ιδιοκτήτες του να παραθέτουν δείπνα και δεξιώσεις στους αριστοκράτες της εποχής, άρχοντες και εμπόρους, ακόμα και στον Βασιλιά Γεώργιο Α’.
Ο Πύργος του Ξενιού, με το εντυπωσιακό ύψος του.
Η ιστορία της Δημητσάνας ξεκινά από την προϊστορική περίοδο. Στην θέση της υπήρχε η αρχαία πόλη Τεύθις, σύμφωνα με πληροφορίες του αρχαίου περιηγητή Παυσανία, και μάλιστα κατά τον Όμηρο συμμετείχε και στον Τρωϊκό Πόλεμο. Το όνομα Δημητσάνα είναι μεταγενέστερο, μεταξύ του 7ου και 8ου αιώνα.
Από τον 16ο αιώνα και ύστερα, η Δημητσάνα βρίσκεται σε διαρκή ακμή, με προπύργια το Κρυφό Σχολειό, τη Σχολή της Μονής Φιλοσόφου και τη Σχολή της Δημητσάνας, από όπου αποφοίτησαν αμέτρητοι λόγιοι, ιερείς και δάσκαλοι. Χάρη στα γάργαρα νερά του ποταμού Λούσιου, αναπτύχθηκαν αλευρόμυλοι, βυρσοδεψία, νεροτριβές κ.ά, που στήριξαν τη βιοτεχνία και το εμπόριο της περιοχής.
Η Δημητσάνα έχει χαρακτηριστεί παραδοσιακός οικισμός.
Στην επανάσταση του 1821, η Δημητσάνα αναδείχθηκε σε «μπαρουταποθήκη του Έθνους», αφού σχεδόν 14 μπαρουτόμυλοι δούλευαν ασταμάτητα για να τροφοδοτήσουν τον Αγώνα. Η Δημητσάνα, άλλωστε, ήταν πατρίδα του μητροπολίτη Γρηγορίου Ε’ και του Ιεράρχη Παλαιών Πατρών Γερμανού και έμεινε στην ιστορία για τη συμβολή της στην απελευθέρωση του Έθνους.
Η Δημητσάνα, το ορεινό ιστορικό χωριό της Αρκαδίας, είναι ένας από τους πιο δημοφιλείς ορεινούς προορισμούς της χώρας μας χειμώνα-καλοκαίρι. Μπαίνοντας στο χωριό, συναντάς χαμογελαστούς και φιλόξενους ανθρώπους να σε υποδέχονται στα κάθε είδους μαγαζιά και επιχειρήσεις, πάντα πρόθυμους να σε εξυπηρετήσουν αλλά και να διηγηθούν την ιστορία της πόλης τους.
Οι επιλογές για καφέ και φαγητό είναι πάρα πολλές.
Τουριστικά μαγαζιά, παραδοσιακές ταβέρνες, εστιατόρια, καφέ με τραπεζάκια έξω και θέα στο καταπράσινο φαράγγι της Αρκαδίας, φιλόξενα μπαράκια, που το βράδυ μετατρέπονται σε νυχτερινά στέκια με μικρές ορχήστρες ή dj να έχουν τον πρώτο λόγο και να ανεβάζουν το κέφι και τη διασκέδαση. Δεκάδες ξενώνες ξεπροβάλλουν στα ανηφορικά πετρόχτιστα σοκάκια αλλά και πεντακάθαρα ενοικιαζόμενα δωμάτια με ένα εξαιρετικό φίλεμα, που θα σου μένει αξέχαστο: το πεντανόστιμο απολαυστικό ελληνικό πρωϊνό.
Λιθόστρωτα δρομάκια για γραφικούς περιπάτους.
Από το κέντρο του χωριού, ξεκινούν δεξιά και αριστερά, τα πέτρινα ανηφορικά καλντερίμια, που οδηγούν στο εσωτερικό του. Βασικό αξιοθέατο η βιβλιοθήκη της Δημητσάνας, που ιδρύθηκε το 1764 και είναι η αρχαιότερη βιβλιοθήκη της Ελλάδας. Την ίδια χρονιά ιδρύθηκε και η Θεολογική Σχολή της Δημητσάνας από τους μοναχούς Γεράσιμο Γούνα και Αγάπιο Λεονάρδο, οι οποίοι ήταν μαθητές της αντίστοιχης Σχολής της Σμύρνης. Η βιβλιοθήκη μέχρι το 1821 ήταν εμπλουτισμένη με 5.000 τόμους, αριθμός τεράστιος για την εποχή και τις συνθήκες κάτω από τις οποίες βρισκόταν η Ελλάδα επί Τουρκοκρατίας.
Η Βιβλιοθήκη της Δημητσάνας.
Η βιβλιοθήκη πρόσφερε κι αυτή πολύ μεγάλο μερίδιο στον εθνικό αγώνα για την απελευθέρωση. Διότι η Δημητσάνα με τους μπαρουτόμυλους της ήταν το οπλοστάσιο του αγώνα και τροφοδοτούσε με μπαρούτι Μοριά και Ρούμελη. Το μπαρούτι όμως για να γίνει φυσίγγια χρειαζόταν να τυλιχτεί σε χαρτί. Αυτό το πολύτιμο χαρτί το πρόσφεραν τα βιβλία της βιβλιοθήκης. Έτσι από τους 5.000 τόμους, που αριθμούσε η βιβλιοθήκη πριν το 1821, μετά την απελευθέρωση διασώθηκαν μόλις 600 τόμοι, χειρόγραφοι κώδικες και σπάνιες εκδόσεις, μαζί με λαογραφικά κειμήλια.
Η εκκλησία της Αγίας Κυριακής.
Στον ίδιο χώρο, της Ελληνικής Σχολής της Δημητσάνας, βρίσκεται και η εκκλησία της πολιούχου της πόλης, Αγίας Κυριακής, που χτίσtηκε το 1834, με τρούλο καλυμμένο από φύλλα χαλκού, αλλά και το πέτρινο Δημοτικό Σχολείο της πόλης.
Το ρολόι.
Δίπλα τους, στέκει αγέρωχο το μεγαλοπρεπές Ρολόι, δωρεά των Δημητσανιών της Νέας Υόρκης, με μηχανισμό και καμπάνα, που στάλθηκαν γύρω στο 1900. Η κατασκευή του ολοκληρώθηκε το 1934 και εκτός από τους ντόπιους εργάτες ήρθαν μαρμαρογλύπτες από την Τήνο για να συμβάλουν στην κατασκευή του. Ακόμα και σήμερα, ηχεί κάθε μισή ώρα.
Το εξωτερικό της οικίας του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε’.
Περιδιαβαίνοντας τα λιθόστρωτα σοκάκια, συναντάς το σπίτι του Γρηγορίου του Ε’, όπου στεγάζεται το Εκκλησιαστικό Μουσείο αλλά και το αναστηλωμένο σπίτι του Παλαιών Πατρών Γερμανού, με θαυμάσια θέα σε όλο το φαράγγι του Λούσιου. Ο ανδριάντας του υψώνεται επιβλητικά στο Γυμνάσιο του οικισμού.
Το μνημείο του Παλαιών Πατρών Γερμανού.
Στην έξοδο του χωριού έχει κατασκευαστεί κι ένα λιθόκτιστο θέατρο, που πήρε το όνομα «Μίκης Θεοδωράκης».
Στο Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης, το νερό εκβάλλει από τη χούρχουρη του νερόμυλου και χύνεται στον κεντρικό νεραύλακο. (Φωτογραφία: © ΠΙΟΠ, Ν. Δανιηλίδης)
Μετά από ένα απολαυστικό καφεδάκι με παραδοσιακά γλυκά του χωριού, μοναδικές δίπλες, εξαιρετικούς κουραμπιέδες αλλά και μπακλαβάδες, έχοντας πάρει πια τον δρόμο για το Παλαιοχώρι, ένα μικρό χωριουδάκι δίπλα στο Λούσιο ποταμό, επίνειο της Δημητσάνας, το χωριό των παππούδων μου, συναντάς το Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης, μοναδικό στα Βαλκάνια, χτισμένο λίγο πιο χαμηλά από το κεφαλάρι του Αϊ Γιάννη, που χρησιμοποιεί το νερό της πηγής του για την λειτουργία του.
Η νεροτριβή, στο Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης. (© ΠΙΟΠ, Ν. Δανιηλίδης)
Με κινητήρια δύναμη το νερό, γίνεται αναπαράσταση της λειτουργίας του νερόμυλου, της νεροτριβής, του βυρσοδεψίου και του μπαρουτόμυλου.
Η όρθια φτερωτή του μπαρουτόμυλου στο Υπαίθριο Μουσείο Υδροκίνησης. (Φωτογραφία: © ΠΙΟΠ, Αθ. Κοττάς)
Από εκεί, ξεκινά η μοναδική διαδρομή μέσα από το φαράγγι του Λούσιου, εκεί όπου αναζητάς και βρίσκεις «την σωτηρία της ψυχής». Στο κύριο μονοπάτι, μήκους 10 περίπου χιλιομέτρων στη διαδρομή του συναντάς μοναδικής ομορφιάς μοναστήρια. Γι’ αυτό και αποκαλούν την περιοχή το δεύτερο «Άγιο Όρος» της Ελλάδας.
Η Μονή Αιμυαλών, χτίστηκε στα τέλη του 16ου αι. μέσα σε ένα εντυπωσιακό βραχώδες τοπίο, ενώ δίπλα της βρίσκεται ο «ληνός των Κολοκοτρωναίων», όπου βρήκαν ηρωικό θάνατο τα αδέλφια του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη.
Ερείπια της παλιάς Μονής Φιλοσόφου.
Η Μονή Φιλοσόφου, χτισμένη σε απόκρημνη θέση μέσα στο φαράγγι στα μέσα του 10ου αι. ενώ το 1691 χτίστηκε η Νέα Μονή Φιλοσόφου, γνωστή σαν το «Κρυφό Σχολειό».
Στο εσωτερικό της οικίας του Γρηγορίου Ε’.
Η Μονή Προδρόμου δεσπόζει μέσα στο φαράγγι μέσα στην οργιώδη βλάστηση και στέκει σχεδόν μετέωρη πάνω σε ένα βράχο, από τον 16ο αι.. Για πολλά χρόνια αποτέλεσε καταφύγιο για φτωχούς, κέντρο ανεφοδιασμού και νοσοκομείο για τους αγωνιστές κατά την διάρκεια της επανάστασης.
Η εκκλησία στη Μονή Προδρόμου.
Ακολουθώντας τα γάργαρα νερά του Λούσιου, ανάμεσα από πέτρινα τοξωτά γεφύρια συναντάς όμορφα πετρόχτιστα καθιστικά για λίγη ξεκούραση στην πανέμορφη φύση και φθάνεις στην αρχαία Γόρτυνα, από όπου ξεκινούν οργανωμένες αθλητικές δραστηριότητες για trecking, rafting, canyon kayak και mountain bike. Η περιοχή που είναι κατάλληλη και για πεζοπορία προσφέρεται απόλυτα για εναλλακτικό τουρισμό. Αλλά και σκι μπορείς να κάνεις τον χειμώνα στο γειτονικό χιονοδρομικό κέντρο του Μαίναλου.
Rafting κάτω από πέτρινο γεφύρι.
Η ώρα περνά και η επιστροφή στο χωριό σημαίνει φαγοπότι με εξαιρετικό φαγητό και καλό κρασί. Φεύγοντας μην ξεχάσετε να πάρετε χειροποίητα καλούδια και να βγάλετε φωτογραφίες, που δεν θα καταφέρουν βέβαια να περικλείσουν τη μοναδική ομορφιά αυτού του χωριού.
Μια από τις ταβέρνες της Δημητσάνας.
Παραδοσιακά γλυκά, φρέσκα ζυμαρικά, ντόπια λουκάνικα και κρεατικά θα σας κρατήσουν ζωντανή την ανάμνηση του Σαββατοκύριακου στη Δημητσάνα, με την υπόσχεση να ξαναβρεθείτε σύντομα στα ίδια μέρη, έχοντας αφήσει πίσω σας κάθε πρόβλημα που σας απασχολεί. 
Από τη δικηγόρο Βασιλική Νακοπούλου