Το εξώφυλλο του περιοδικού TIME έχει πάντα κόκκινο πλαίσιο. Υπήρξαν όμως δύο τεύχη στα οποία έγινε μαύρο. Το πρώτο ήταν το 2001, μετά από τα τραγικά γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου. Το δεύτερο ήταν πρόσφατα και ήταν αφιερωμένο στα θύματα του κορονοϊού στις ΗΠΑ, όταν πια ήταν σίγουρο ότι θα ξεπερνούσαν τις 200.000.
Αυτό το εμβληματικό εξώφυλλο σχεδίασε ο Τζον Μαυρουδής, ένα δημιουργός που μεγάλωσε και ζει στην Αμερική, αλλά έχει πάντα στην καρδιά του ζωντανή την Ελλάδα.
– Όταν ανέλαβες να δημιουργήσεις το πρόσφατο εξώφυλλο για το περιοδικό TIME, τα θύματα του Covid-19 δεν είχαν φτάσει ακόμα τις 200.000, κάτι που δυστυχώς έγινε. Πώς ένιωσες που η δουλειά σου αφορούσε μια αναπόφευκτη καταστροφή;
Ήταν καταθλιπτικά αλλά συνέχισα, γιατί μου έδινε ενέργεια η ίδια η ανάθεση. Τα στάδια που πέρασα αντικατοπτρίζουν την αμερικανική εμπειρία συνολικότερα. Στην αρχή, τρόμος βλέποντας τα νούμερα να ανεβαίνουν. Μετά, ένα μούδιασμα, καθώς επαναλάμβανα τον αριθμό των νεκρών καθημερινά. Κι ύστερα ήρθε η παγίωση αυτής της κατάστασης. Κάποια στιγμή συνήλθα κι άρχισα να σκέφτομαι μια πόλη 200.000 κατοίκων απλώς να εξαφανίζεται. Έψαξα κάποιες πόλεις και σκέφτηκα τι θα γινόταν αν μία από αυτές απλώς έσβηνε απ’ τον χάρτη. Η Αμερική θα ένιωθε φρίκη, το ίδιο κι ο υπόλοιπος κόσμος. Αλλά αυτή η μικρή και συνεχής ροή θανάτου προκαλεί μούδιασμα. Ήταν ανάγκη να δούμε την κατάσταση πιο συνολικά. Με αυτή τη σκέψη ξανάπιασα δουλειά.
– Μετά το τεύχος που ήταν αφιερωμένο στην 11η Σεπτεμβρίου, είναι η δεύτερη φορά που το εξώφυλλο του περιοδικού έχει μαύρο πλαίσιο αντί για κόκκινο. Βλέπεις αναλογίες ανάμεσα στα δύο γεγονότα;
Ναι, οπωσδήποτε. Όπως ανέφερα, ο αριθμός των νεκρών θα έπρεπε να μας σοκάρει. Αλλά δεν είναι κάτι που το βλέπεις στην τηλεόραση ενώ συμβαίνει, δεν είναι ένα θεαματικό γεγονός που σε ξαφνιάζει, όπως ένα αεροπλάνο που πέφτει σε ένα κτίριο ή το πρόσωπο κάποιου ξένου τον οποίο μπορείς να μισήσεις. Είναι κάτι διαφορετικό. Κάθε τρεις μέρες, ο Covid σκοτώνει όσους ανθρώπους σκότωσε η Αλ-Κάιντα κι αυτό συμβαίνει επί μήνες. Αλλά οι άνθρωποι πεθαίνουν μόνοι και ο πόνος δεν μεταδίδεται τηλεοπτικά. Πού και πού θα δεις έναν φίλο, έναν συγγενή, κι αυτό θα δώσει πιο προσωπική διάσταση στο θέμα, αλλά οι περισσότεροι άνθρωποι συνεχίζουν τις ζωές τους μουδιασμένοι, ληθαργικοί. Το καταλαβαίνω. Έτσι είναι η ζωή σε καιρό πολέμου ενάντια σε έναν αόρατο, απρόσωπο εχθρό. Αλλά αυτό δεν το κάνει λιγότερο τραγικό. Αυτή είναι η πραγματική Αμερικανική Σφαγή που ανέφερε ο Τραμπ στον γελοίο λόγο που έβγαλε στην ορκωμοσία του. Δικιά του είναι η ευθύνη. Δεν έκανε τίποτα για να αναχαιτίσει αυτή την καταστροφή. Αντίθετα, την έκανε χειρότερη.
– Πώς σκέφτηκες τη συγκεκριμένη ιδέα για το εξώφυλλο του TIME;
Δεν ήταν αποκλειστικά δική μου. Συνεργάστηκα με τον Διευθυντή Δημιουργικού του περιοδικού και σκεφτήκαμε διάφορες ιδέες προκειμένου να αναδείξουμε την καθολικότητα της κατάστασης. Εγώ ήθελα να το μετατρέψω σε ένα πορτρέτο του Τραμπ αλλά το περιοδικό ήθελε να οπτικοποιήσει τη συνολική αποτυχία της Αμερικής στην αντιμετώπιση του ιού. Κάποια στιγμή πρότεινα να σχεδιάσουμε μια μικρή τελεία για κάθε νεκρό Αμερικανό αλλά για κάτι τέτοιο θα χρειαζόμασταν τρεις σελίδες και το εξώφυλλο θα έπρεπε να διπλώνει. Ρώτησα αν γινόταν κάτι τέτοιο, αλλά θα έπρεπε να έχουν παραγγείλει χαρτί πολύ καιρό πριν. Τελικά συμφωνήσαμε σε μια ημερήσια καταμέτρηση. Ημερομηνία και Χ αριθμός θανάτων, επαναλαμβανόμενα από την ημερομηνία του πρώτου θανάτου ως την τελευταία ημερομηνία πριν από την κυκλοφορία του τεύχους. Μου πήρε χρόνο να βρω πόσες λέξεις να βάλω σε κάθε γραμμή, κ.λπ. Μετά, απλώς μεγάλωσα τα γράμματα για να σχηματίσω το 200.000.
– Στα εξώφυλλα βλέπουμε συνήθως φωτογραφίες. Μπορεί ένας γραφίστας να ανταγωνιστεί το φωτορεπορτάζ; Νιώθεις ότι κάνεις κάτι τέτοιο;
Θαυμάζω τους φωτορεπόρτερ και τους φωτογράφους, που η δουλειά τους βρίσκεται στα περισσότερα εξώφυλλα. Υπάρχει εξαιρετικό υλικό. Οι εικονογράφοι δεν έχουμε τις ίδιες ευκαιρίες. Τα περισσότερα περιοδικά δεν χρησιμοποιούν την εικονογράφηση για να ξεχωρίσουν. Περιοδικά όπως το TIME, το New Yorker, το Nation, το New York, το Rolling Stone προσπαθούν να κάνουν τη διαφορά και κάνουν εξαιρετική δουλειά. Αλλά βλέπω τόσα άλλα που φαίνονται παραπλήσια και απογοητεύομαι. Αν γίνει σωστά, μια εικονογράφηση μπορεί να είναι εξίσου αποτελεσματική με μια φωτογραφία, ίσως και περισσότερο σε κάποιες περιπτώσεις.
Δεν είναι ευθύς ο ανταγωνισμός αλλά νιώθω ότι πολλές εκδόσεις υποτιμούν τους καλλιτέχνες γιατί προτιμούν να μένουν στα σίγουρα. Η τέχνη μπορεί να ανυψώσει το περιοδικό σου από τον σωρό της βαρετής ομοιομορφίας. Βλέπεις ένα εξώφυλλο με τη φωτογραφία ενός σελέμπριτι και 30 τίτλους στριμωγμένους γύρω γύρω και είναι σαν να τα έχεις δει όλα. Είναι κάτι χιλιοαντεγραμμένο και βαρετό. Βέβαια, όπως υπάρχει βαρετή φωτογραφία, υπάρχει και βαρετή εικονογράφηση. Αλλά ένα ιστορικό εξώφυλλο παραμένει ιστορικό, είτε έχει μια εικονογράφηση είτε έχει μια φωτογραφία. Οι εκδότες καλό θα ήταν να ανοίξουν τους ορίζοντές τους και να ρισκάρουν.
– Πώς θα περιέγραφες τη ζωή σου γενικά;
Ζω στην ευρύτερη περιοχή του Σαν Φρανσίσκο, όπου γεννήθηκα και μεγάλωσα. Το αγαπώ αυτό το μέρος, αλλά είμαστε υποχρεωμένοι να μετακομίζουμε όλο και πιο έξω από την πόλη. Το Σαν Φρανσίσκο είναι πλέον υπερβολικά ακριβό για την πλειονότητα των καλλιτεχνών. Η γυναίκα μου κι εγώ έχουμε μια δεκάχρονη κόρη. Είναι πανέξυπνη και είμαστε πολύ περήφανοι γονείς. Την ονομάσαμε Αθηνά και δείχνει ένα έντονο ενδιαφέρον για τους Έλληνες θεούς.
Επίσης, έχουμε επιχείρηση με μάσκες… για προφανείς λόγους. Η γυναίκα μου είχε διασυνδέσεις στην πατρίδα της το Βιετνάμ και ήξερε για τον ιό πολύ πριν τον πάρουμε στα σοβαρά εδώ στην Αμερική. Όταν είδαμε την τιμή που είχαν κάποιες μάσκες κάκιστης ποιότητας, τρομάξαμε κι αποφασίσαμε να κάνουμε κάτι γι’ αυτό. Μου αρέσει να ασχολούμαι με την εικονογράφηση και να περνάω ήρεμες ώρες στο σπίτι. Όλοι προσπαθούμε να συνηθίσουμε αυτή τη νέα πραγματικότητα αλλά οι δικές μας ζωές δεν έχουν αλλάξει δραματικά… Eκτός από την καθημερινή ταινία τρόμου που ονομάζεται «κυβέρνηση Τραμπ».
– Πώς αντιμετωπίζεις όλη αυτή την κατάσταση;
Ποτέ δεν περίμενα ότι θα είχα επιχείρηση με μάσκες. Βέβαια, ποτέ δεν περίμενα ότι αμέσως μετά από έναν έξυπνο, συμπονετικό, ευγενικό και αξιοσέβαστο πρόεδρο, όπως ο Μπαράκ Ομπάμα, θα βγάζαμε πρόεδρο έναν ψυχοπαθή, αχρείο ψεύτη, όπως ο Ντόναλντ Τραμπ. Είναι μια μόνιμη πηγή ντροπής. Το γεγονός ότι αυτή η πανδημία συνέπεσε με το χειρότερο δυνατό άτομο για να τη διαχειριστεί τα έκανε όλα χειρότερα. Διπλασίασε το άγχος, τον φόβο και τον θυμό σ’ αυτή τη χώρα. Έχουμε δύο εχθρούς να νικήσουμε. Έχω ακόμα την ελπίδα ότι θα τα καταφέρουμε.
– Ένα άλλο κοινωνικό θέμα που έχει εμφανιστεί στη δουλειά σου είναι το κίνημα Black Lives Matter. Πώς προσέγγισες το συγκεκριμένο θέμα;
Οποιαδήποτε δίκαιη ανάγνωση της αμερικανικής ιστορίας θα κατέληγε στο συμπέρασμα ότι η χώρα πάντα υπέφερε από τον μεγάλο καρκίνο που ονομάζεται ρατσισμός. Σε σχέση με το παρελθόν, έχουμε βελτιωθεί όσον αφορά στον έλεγχό του, αλλά πάντα επανέρχεται αν παραβλέπουμε το θέμα για καιρό. Ο ρατσισμός είναι τόσο εγγενής στο σύστημά μας, που οι άνθρωποι οι οποίοι δεν επηρεάζονται άμεσα από αυτόν, οι λευκοί, αδιαφορούν για την πραγματικότητα που βιώνουν οι μαύροι και οι Λατίνοι στην καθημερινότητά τους. Έχω ακούσει φίλους και συναδέλφους να αφηγούνται τις εμπειρίες τους. Αν θες να μάθεις την αλήθεια, απλώς ρώτα οποιονδήποτε μαύρο πάνω απ’ τα 30. Όλοι έχουν μια ιστορία να πουν.
Η σκόπιμη παρεξήγηση σχετικά με το τι είναι το κίνημα Black Lives Matter είναι εκνευριστική. Κάποιοι το διαστρεβλώνουν, ότι δήθεν σημαίνει ότι οι υπόλοιπες ζωές δεν μετράνε, κάτι που είναι γελοίο. Ο λόγος που το κίνημα πρέπει να ακουστεί είναι γιατί πάρα πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι οι ζωές των μαύρων δεν μετράνε. Νοιάζονται πιο πολύ για τη σπασμένη βιτρίνα των Starbucks παρά για τις μειονότητες που βασανίζονται.
Πρέπει να γίνει πολλή δουλειά. Τον περισσότερο καιρό είναι δουλειά που γίνεται μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας αλλά η καταγεγραμμένη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ είναι αναντίρρητη, δεν μπορείς να κρυφτείς από κάτι τέτοιο.
– Ας πάμε λίγο στο παρελθόν. Γεννήθηκες στην Αμερική αλλά απ’ ό,τι καταλαβαίνω η Ελλάδα ήταν ένα σημείο αναφοράς μεγαλώνοντας. Τι έχεις κρατήσει από αυτό;
Μεγάλωσα ως γιος ενός Έλληνα πολίτη. Μεγάλωσα τρώγοντας ελληνικό φαγητό στο σπίτι της γιαγιάς μου κάθε Σαββατοκύριακο και ακούγοντας τους θείους και τις θείες μου να συζητούν, να τσακώνονται και να γελάνε για τα πάντα. Ήταν μια εξαιρετική εισαγωγή στον κόσμο της πολιτικής. Υπήρχε πάθος και πλούτος στην κουλτούρα αυτή. Όπως η κόρη μου, έτσι κι εγώ αφομοίωνα βιβλία ελληνικής μυθολογίας. Υπήρχε ένα βιβλίο στη βιβλιοθήκη που το δανειζόμουν ξανά και ξανά. Με συγκινούσε η εικονογράφησή του. Πάντα ήμουν περήφανος που είμαι Έλληνας, που η χώρα αυτή δημιούργησε αυτή την αξιόλογη ιστορία και έδωσε τόσα δώρα στην ανθρωπότητα.
Η χώρα, η ιστορία, οι άνθρωποι σημαίνουν πολλά για μένα και σήμερα. Έχω πάει στην Ελλάδα μόνο δύο φορές αλλά ήταν μαγικά και θα ήθελα να επιστρέψω, ίσως ακόμα και να ζήσω εκεί. Είμαι καλλιτέχνης ως το κόκαλο και η Ελλάδα ήταν η πατρίδα της τέχνης με πολλούς τρόπους. Ήταν πάντα το πνευματικό μου σπίτι.
– Πώς ξεκίνησες να ασχολείσαι τις τέχνες; Πότε συνειδητοποίησε ότι μπορεί να είναι η δουλειά σου;
Ο θείος μου ο Αναστάσης ήταν καλλιτέχνης και τον παρακολουθούσα να σχεδιάζει. Το έβρισκα συναρπαστικό. Επίσης, είχα συλλογή κόμιξ και τα ξεπατίκωνα και έφτιαχνα τα δικά μου όταν ήμουν στην 3η και την 4η δημοτικού. Η αντίδραση των συμμαθητών μου ήταν πολύ σημαντική. Δεν είχα πολλή αυτοπεποίθηση αλλά είχα χιούμορ και ήξερα λίγο σχέδιο. Αργότερα, άρχισα να συνδυάζω την αγάπη μου για την πολιτική και τη μουσική με την τέχνη σχεδιάζοντας αφίσες για συγκροτήματα και πολιτικές γελοιογραφίες για τη φοιτητική εφημερίδα. Τότε το συνειδητοποίησα.
– Πέρα από τις αναθέσεις, κάνεις και δικά σου πρότζεκτ;
Ναι, συνέχεια. Για την ακρίβεια, πολύ λίγες από τις ιδέες μου καταλήγουν σε κάποια έκδοση. Τα πράγματα είναι δύσκολα, αλλά όταν έχω μια ιδέα, πάντα προσπαθώ να την ολοκληρώνω. Έχω έτοιμες κάποιες εικονογραφήσεις που είμαι απόλυτα σίγουρος ότι θα ήταν τέλεια εξώφυλλα. Ίσως δεν είναι η ώρα τους ακόμα. Επίσης, ετοιμάζω τα πορτραίτα κάποιων ανθρώπων που θεωρώ σημαντικούς. Θα τα τελειώσω και μετά θα τα προτείνω σε κάποια έκδοση. Όποτε δουλεύω κάποια ανάθεση, τα αφήνω στην άκρη μέχρι να τελειώσω, αλλά πάντα επιστρέφω. Πρέπει να σχεδιάζω σχεδόν κάθε μέρα. Όταν σχεδιάζω, νιώθω ότι είμαι απόλυτα στο στοιχείο μου.
– Έχεις κάνει και κάποια έργα για Έλληνες πελάτες, σωστά;
Έχω δουλέψει για κινηματογραφικά φεστιβάλ. Έχω κάνει τρεις αφίσες για το Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου του Σαν Φρανσίσκο και έκανα την αφίσα για την 60ή επέτειο του Διεθνούς Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Ήταν καταπληκτική εμπειρία. Έκανα, επίσης, μια αφίσα για το Πρόγραμμα Ελληνικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Σαν Φρανσίσκο για μια βραδιά αφιερωμένη στον Όμηρο – ήταν ένα πορτρέτο του μεγάλου συγγραφέα. Σίγουρα θα ήθελα να κάνω κι άλλα.
– Πότε ήταν η τελευταία φορά που ήρθες στην Ελλάδα;
Πέρσι, για το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης. Πήγα και στην Αθήνα για τέσσερις μέρες. Αγαπώ και τις δύο πόλεις. Έχουν τόση ομορφιά και ιστορία. Καταπληκτικό φαγητό, καταπληκτικούς ανθρώπους, πώς να μην τις αγαπήσεις; Θα ήθελα να ταξιδέψω κι άλλο, και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Έχω πάει στον Βόλο, στον Πόρο, στην Κεφαλλονιά, στους Δελφούς ήταν μαγικά, στη Νάξο, στο Ναύπλιο. Εντυπωσιάστηκα πολύ.
– Ποιο θεωρείς ότι είναι το πιο εμβληματικό από τα έργα σου;
Θα έλεγα μάλλον το εξώφυλλο του TIME με την Κριστίν Μπλάζι Φορντ και το εξώφυλλο του περιοδικού Nation με το πορτραίτο του Ντόναλντ Τραμπ. Κατά κάποιο τρόπο, είναι τα δύο άκρα της ανθρωπότητας. Η Δρ. Φορντ αντιπροσωπεύει μια γυναίκα που επέδειξε θάρρος όταν βγήκε να πει την ιστορία της. Ο Τραμπ βρίσκεται στο άλλο άκρο στο φάσμα της ενσυναίσθησης. Νομίζω και οι δύο αυτές εικονογραφήσεις θα αντέξουν στον χρόνο.
– Ποιο είναι το πιο τρελό επαγγελματικό σου όνειρο;
Το πιο τρελό; Θέλει σκέψη. Θα ήθελα πάρα πολύ να δουλέψω για την αγαπημένη μου ποδοσφαιρική ομάδα, την Άρσεναλ. Θα ήθελα να κάνω ένα τυπογραφικό πορτραίτο του Αρσέν Βενγκέρ. Ελπίζω βέβαια αυτό να μην είναι και τόσο τρελό όνειρο! Θα ήθελα επίσης να κάνω κάποια εξώφυλλα βιβλίων και δίσκων. Ίσως μια αφίσα κινηματογραφικής ταινίας. Το όνειρό μου να κάνω εξώφυλλο για κόμικ της Μάρβελ το πραγματοποίησα. Είναι ένα τεύχος του Κάπτεν Αμέρικα, θα βγει τον επόμενο χρόνο.
Λοιπόν, θα ήθελα πολύ να κάνω το επίσημο πορτρέτο του Ντόναλντ Τραμπ που θα κρέμεται στο Σμιθσόνιαν. Θα έλεγε την πραγματική ιστορία. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε ένα από τα ήδη ολοκληρωμένα έργα μου αλλά θα χρειαστούν προσθήκες για να δημιουργηθεί το πιο ειλικρινές πορτρέτο που υπάρχει. Μια προειδοποίηση για τις μελλοντικές γενιές.
– Τι είναι ευτυχία για σένα;
Να κάνω τη δουλειά που κάνω και να πληρώνομαι γι’ αυτό. Να ταξιδεύω σ’ όλο τον κόσμο. Να σχεδιάζω σε ένα καφέ κάπου στην Ελλάδα ή σε άλλο μέρος του κόσμου. Απλώς να πίνω καφέ και να σχεδιάζω στο iPad. Να βλέπω την κόρη μου να μεγαλώνει και να γίνεται μια έξυπνη, αστεία, επιτυχημένη γυναίκα. Όλα αυτά μαζί θα με έκαναν πολύ ευτυχισμένο.
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ: Γιώργος Νανούρης: «Πρέπει να βρούμε τρόπους να συνεχίσουμε τις ζωές μας»
