Ο «Καρυοθραύστης» είναι ένα από τα δημοφιλέστερα έργα στην ιστορία του μπαλέτου. Μπαλέτο σε δύο πράξεις και τρεις σκηνές του σπουδαίου Ρώσου συνθέτη Πιότρ Ίλιτς Τσαϊκόφσκι, σε λιμπρέτο του Μαριούς Πετιπά και χορογραφία των Μαριούς Πετιπά και Λεβ Ιβάνοφ.

Ο Τσαϊκόφσκι συνέθεσε το έργο το 1892, ενώ το λιμπρέτο βασίστηκε στη διασκευή του παραμυθιού “Ο Καρυοθραύστης και ο βασιλιάς των ποντικιών” του Χόφμαν από τον Αλέξανδρο Δουμά.

Ήταν το 1891 όταν ο διευθυντής των «Αυτοκρατορικών Μπαλέτων» της Αγίας Πετρούπολης, Ιβάν Βσεβολόζκι, παρήγγειλε στον Τσαϊκόφσκι δύο έργα (μία όπερα κι ένα μπαλέτο), τα οποία θα ανέβαιναν στην ίδια παράσταση. Η όπερα επρόκειτο να είναι η Γιολάντα, ενώ για το μπαλέτο συμβουλεύτηκε τον φίλο του χορογράφο Μαριούς Πετιπά, ο οποίος του πρότεινε το παραμύθι του Χόφμαν στη διασκευή του Δουμά πατρός.

Η πρεμιέρα του Καρυοθραύστη δόθηκε μαζί με την όπερα Γιολάντα στις 6 Δεκεμβρίου 1892 στο θέατρο Μαρίνσκι της Αγίας Πετρούπολης, χωρίς μεγάλη επιτυχία. Οι κριτικοί είχαν σοβαρές ενστάσεις για το ανέβασμα του μπαλέτου, αλλά επαίνεσαν τη μουσική του Τσαϊκόφσκι.

Ο Καρυοθραύστης παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο Λονδίνο το 1934 και δέκα χρόνια αργότερα στις Ηνωμένες Πολιτείες. Άρχισε να γνωρίζει επιτυχία σε παγκόσμια κλίμακα μόλις τη δεκαετία του ’60. Σήμερα είναι ένα από τα δημοφιλέστερα έργα στην ιστορία του μπαλέτου και μία από τις σταθερές στα καλλιτεχνικά δρώμενα των Χριστουγέννων.

Ο Καρυοθραύστης, που διαρκεί γύρω στα 85 λεπτά, είναι από τις δημοφιλέστερες συνθέσεις του Τσαϊκόφσκι. Η μουσική του ανήκει στη Ρομαντική περίοδο και περιέχει πασίγνωστες μελωδίες (Overture, March,Trepak, Waltz of Flowers, Dance of the Sugar Plum Fairy).

Λίγα λόγια για το έργο

Το έργο, που εκτυλίσσεται την παραμονή των Χριστουγέννων σ’ ένα σπίτι μιας μικρής γερμανικής πόλης, κινείται μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας.

Στην πρώτη πράξη, η μικρή Κλάρα δέχεται ένα δώρο από τον νονό της, τον δημοτικό σύμβουλο και παιχνιδοποιό Ντροσελμάγερ. Είναι ένας κινούμενος στρατιώτης, που λειτουργεί ως καρυοθραύστης. Όταν η γιορτή τελειώνει και οι καλεσμένοι φεύγουν, η Κλάρα μπαίνει στο ήσυχο σαλόνι για να κοιμίσει τον καρυοθραύστη. Καθώς το ρολόι χτυπά μεσάνυχτα, το κορίτσι αποκοιμάται και μεταφέρεται σε έναν παραμυθένιο κόσμο.

Το Χριστουγεννιάτικο δέντρο μεγαλώνει μαγικά, όλα τα παιχνίδια, ανάμεσά τους και ο καρυοθραύστης, ζωντανεύουν και ρίχνονται στη μάχη με μεγάλα ποντίκια που εισβάλλουν στο δωμάτιο. Τελικά, ο καρυοθραύστης κερδίζει τη μάχη και μεταμορφώνεται σε έναν όμορφο πρίγκιπα.

Στη δεύτερη πράξη, η Κλάρα και ο πρίγκιπας – Καρυοθραύστης ξεκινούν για ένα μαγικό ταξίδι. Περνούν από τη Βασίλισσα του Χιονιού, αλλά και από τη χώρα των Ζαχαρωτών με τη νεράιδα Ζαχαρένια. Η Κλάρα δεν θέλει να αποχωριστεί τον Καρυοθραύστη της, όμως την ημέρα των Χριστουγέννων, καθώς ξυπνά κοντά στην οικογένειά της, το μόνο που κρατά στα χέρια της είναι ο Καρυοθραύστης, η κούκλα που της είχε χαρίσει ο νονός της.