Η θυελλώδης ζωή και οι ανεπανάληπτες φωτογραφίες του Χέλμουτ Νιούτον

Ιανουάριος 2004. H Cadillac που οδηγεί ο Χέλμουτ Νιούτον προσκρούει σε έναν τοίχο, καθώς o φημισμένος φωτογράφος βγαίνει από το Chateau Marmont, το αγαπημένο του ξενοδοχείο στο Λος Άντζελες. Εκεί ξεχειμώνιαζε τις τρεις τελευταίες δεκαετίες της ζωής, περνώντας την υπόλοιπη χρονιά στο Μόντε Κάρλο, πάντα με την αγαπημένη του σύζυγο, Τζουν. Ο 83χρονος φωτογράφος μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο, όπου άφησε την τελευταία του πνοή.

«Τον έβλεπες να δουλεύει και νόμιζες ότι τραβάει απλές φωτογραφίες», μου είχε πει τότε ο Τσαρλς Τσέρτσγουντ, design director της αμερικάνικης Vogue. «Βλέποντας όμως τις λήψεις του, διαπίστωνες ότι είχε έναν δικό του τρόπο να βλέπει τα πράγματα διαφορετικά, κάτι που σε έκανε να αισθάνεσαι πολύ άβολα». Είχε αναφερθεί συγκεκριμένα σε μια από τις διασημότερες φωτογραφήσεις του. «Το θέμα ήταν ψηλοτάκουνα παπούτσια. Έβαλε στη Νάντια Άουερμαν σιδερένιους νάρθηκες και την κάθισε σε αναπηρική καρέκλα». Οι εικόνες θεωρήθηκαν βλάσφημες από πολλούς, δεν ήταν όμως η πρώτη φορά.

«Υπήρχε ένα είδος αρρωστημένης αφήγησης στις φωτογραφίες του», πρόσθεσε τότε ο Τσέρτσγουντ. «Μπορεί να μην καταλάβαινες τι ήταν ακριβώς, έβλεπες όμως ότι τα πρόσωπα υποδύονταν. Υπήρχε κάτι που σε έκανε να αισθάνεσαι άβολα. Εκείνος φωτογράφιζε τον δικό του κόσμο, τις φαντασιώσεις του, και μας έβαζε στη θέση του ηδονοβλεψία. Δεν είχε κανένα πρόβλημα να αναμειγνύει την ειρωνεία με το στιλ, τη φινέτσα και μαζί έναν ωμό ερωτισμό. Το έκανε με απίστευτη ευκολία. Δεν τον ενδιέφερε απόλυτα το καινούριο, έβλεπε τα πράγματα τελείως διαφορετικά από τους ανθρώπους της μόδας».

Self-Portrait, Monte Carlo 1993 © Helmut Newton Estate

Γόνος εύπορης εβραϊκής οικογένειας, ο Χέλμουτ Νοϋστέντερ (όπως ήταν κανονικά το επώνυμό του) είχε γεννηθεί στο Βερολίνο, στις 31 Οκτωβρίου του 1920. Φέτος συμπληρώνονται 100 χρόνια από τότε και η γενέτειρά του θα φιλοξενήσει μια μεγάλη υπαίθρια έκθεση φωτογραφιών, με τίτλο «Helmut Newton One Hundred», που θα διαρκέσει από την επέτειο της γέννησής του μέχρι τις 8 Νοεμβρίου 2020.

Jerry Hall, American Vogue, Paris, 1974 © Helmut Newton Estate

Η κυκλοφορία της αυτοβιογραφίας του μερικούς μήνες πριν από τον θάνατό του είχε ρίξει άπλετο φως στο πολυτάραχο παρελθόν του. Η μητέρα του, Κλαιρ, καταγόταν από εύπορη οικογένεια, φορούσε πέρλες και Chanel No 5, και είχε κληρονομήσει από τον πρώτο της σύζυγο ένα εργοστάσιο που έφτιαχνε αγκράφες και κουμπιά. Ο πατέρας του, Μαξ, παρά τη φτωχική του καταγωγή, αποδείχτηκε άξιος διαχειριστής και η οικογένεια ζούσε μέσα στην ευμάρεια.

Rue Aubriot, French Vogue, Paris, 1975 © Helmut Newton Estate

«Πέρασα μεγάλο μέρος της παιδικής μου ηλικίας σε πολυτελή ξενοδοχεία, που είχαν για μένα μια υπέροχη αίσθηση μυστηρίου», θα θυμόταν αργότερα Νιούτον, που κατέγραφε νοερά εικόνες πολύ πριν αποκτήσει την πρώτη του φωτογραφική μηχανή, στα 12. Έναν χρόνο μετά, γράφτηκε στο κολυμβητήριο και, από συνεσταλμένο και φιλάσθενο παιδί, άρχισε να εξελίσσεται σε γοητευτικό και ερωτύλο νέο. Οι νεαρές συναθλήτριες έγιναν τα πρώτα του μοντέλα και σύντομα το μόνο που τον ενδιέφερε ήταν οι φωτογραφίες, η κολύμβηση και τα κορίτσια – μαζί, βέβαια, και ο έρωτας στον οποίο δεν άργησε να μυηθεί.

Amica, Milan, 1982 © Helmut Newton Estate

Παρά τις επιφυλάξεις του πατέρα του, που θεωρούσε τη φωτογραφία καλή μόνο ως χόμπι για το σαββατοκύριακο, η μητέρα του τού εξασφάλισε έναντι αντιτίμου μια θέση μαθητευόμενου στο πλευρό μίας Εβραίας φωτογράφου, ονόματι Ύβα. Από τα 16 του και για δύο χρόνια ο Χέλμουτ έμαθε τις βασικές αρχές της τέχνης, κι ήθελε όπως έλεγε να μένει στο στούντιο μέρα και νύχτα. Στο μεταξύ, όμως, ο φασιστικός κλοιός στένευε. Ο πατέρας του επέμενε να αγνοεί τα σημάδια του κινδύνου, μέχρι που οι Ναζί τον απομάκρυναν από τη διοίκηση του εργοστασίου και τον έστειλαν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, βάζοντας στη θέση του έναν εκπρόσωπο της «Αρίας φυλής». Το 1938, η οικογένεια κατάφερε τελικά να μεθοδεύσει τη διαφυγή της: οι γονείς και ο ετεροθαλής αδερφός του θα έφευγαν για την Νότιο Αμερική, ενώ ο Χέλμουτ ξεκίνησε με προορισμό την Κίνα, σταμάτησε όμως στη Σιγκαπούρη.

Reichstag, Berlin, 1987 © Helmut Newton Estate

Οι συγκυρίες εκεί τον απομάκρυναν από το στόχο του και τον έριξαν στην αγκαλιά μιας παντρεμένης 34χρονης, που τον συντηρούσε. Ο ίδιος, μάλιστα, δεν δίσταζε να χαρακτηρίσει τον εαυτό του ζιγκολό. Η διέξοδος από την κατάσταση, που είχε αρχίσει να του γίνεται δυσάρεστη, ήρθε με ένα ειδοποιητήριο απέλασης από την αστυνομία. Νέος προορισμός, η Αυστραλία. Αφού πέρασε δυο χρόνια σε καταυλισμό προσφύγων και υπηρέτησε στο στρατό της χώρας, στα 27 του ο Χέλμουτ θυμήθηκε την απόφασή του να γίνει φωτογράφος, άλλαξε το επώνυμό του από το γερμανόφωνο Νοϋστέντερ στο συγγενές αλλά «αγγλοπρεπέστερο» Νιούτον και νοίκιασε ένα μικρό στούντιο στη Μελβούρνη.

Claudia Schiffer, Vanity Fair, Menton, 1992 © Helmut Newton Estate

Το 1947 πήγε να φωτογραφηθεί εκεί μια νεαρή ηθοποιός, που έμελλε να είναι ο μεγάλος του έρωτας: η Τζουν Μπράουν, με την οποία παντρεύτηκαν ένα χρόνο μετά, για να μείνουν μαζί μέχρι τον θάνατό του. Στα χρόνια που ακολούθησαν η «Τζούνι» θα γινόταν για τον «Χέλμι» κάτι παραπάνω από φύλακας άγγελος: μία πραγματική «συνένοχος στο έγκλημα», που τον στήριζε και τον βοηθούσε στη δουλειά του, ενώ παράλληλα φωτογράφιζε και η ίδια, με το ψευδώνυμο Άλις Σπρινγκς.

Madonna, Vanity Fair, 1990 © Helmut Newton Estate

Στην Αυστραλία έγινε τελικά πραγματικότητα και το όνειρο του Νιούτον, ή μάλλον η απαρχή του: οι φωτογραφίες του άρχισαν να δημοσιεύονται στην αυστραλιανή έκδοση της Vogue, για να περάσουν σύντομα στην αγγλική και τη γαλλική, κάτι που έφερε το ζευγάρι στο Λονδίνο και μετά το Παρίσι, το 1963. Το μόνο «οχυρό» που του αντιστάθηκε ήταν η αμερικάνικη έκδοση του περιοδικού, ή μάλλον η θρυλική διευθύντριά του, Νταϊάνα Βρήλαντ, που έμεινε αδιάφορη στις απόπειρες του Νιούτον να την εντυπωσιάσει. Η απόλυσή της, το 1971, του άναψε κι εκεί το πράσινο φως, ενώ την ίδια χρονιά ένα δυσάρεστο γεγονός εξελίχθηκε σε σημείο καμπής στην καριέρα του: μια καρδιακή προσβολή, που όπως θα δήλωνε η Τζουν στο Vanity Fair, το 1987, του έδωσε την ελευθερία να αναβιώσει στις φωτογραφίες του «την ηδονική του νιότη».

Human and Dummy III, Paris, 1978 © Helmut Newton Estate

«Σκοπός του έργου μου ήταν πάντα να προκαλέσω τον εαυτό μου», δήλωσε ο ίδιος σε συνέντευξή του, το 1996. «Να πάω λίγο πιο πέρα απ’ ό,τι θα μου επέτρεπε η γερμανική μου πειθαρχία και η τευτονική φύση». Τα μεγαλύτερα περιοδικά σε όλο τον κόσμο δεν έπαψαν ποτέ να ζητούν την προσωπική του ματιά, τα βιβλία του γνωρίζουν εμπορική επιτυχία, όσο για το καλλιτεχνικό κομμάτι, δίπλα σε όσους υποκλίνονται στη δουλειά του υπάρχουν πάντα εκείνοι που τον επικρίνουν.

Από τις συνηθέστερες κατηγορίες που του απηύθυναν ανέκαθεν, ότι ήταν μισογύνης. Το αντιπαρερχόταν λέγοντας: «Μόνο μια αφελής, ηλίθια γυναίκα θα έλεγε κάτι τέτοιο. Λατρεύω τις γυναίκες… Νομίζω πως είμαι φεμινιστής.» Εξίσου συχνή ήταν η μομφή ότι τα έργα του απηχούν μια αισθητική φασιστική, κάτι που ο ίδιος θεωρούσε απόλυτα φυσικό, θυμίζοντας ότι γεννήθηκε μεγάλωσε σε ένα Βερολίνο πλημμυρισμένο από εικόνες της φασιστικής προπαγάνδας. Εκεί, εξάλλου, επέλεξε να δωρίσει το αρχείο του, σε μια κίνηση που ο Καγκελάριος Γκέρχαρντ Σρέντερ είχε αποκαλέσει «ένδειξη συμφιλίωσης» και χαιρετήσει με τη φράση: «Μπορείς να διώξεις κάποιον από την πατρίδα του, δεν μπορείς όμως να ξεριζώσεις την πατρίδα από την ψυχή του».

Το Ίδρυμα Χέλμουτ Νιούτον ιδρύθηκε από τον ίδιο, το φθινόπωρο του 2003, αλλά άνοιξε μετά από τον θάνατό του, το καλοκαίρι του 2004. Έκτοτε, έχει παρουσιάσει περισσότερες από 50 εκθέσεις, που αναδεικνύουν το έργο του ιδρυτή αλλά και ομότεχνών του.

Ενώ θα μπορούσε να πει κανείς ότι οι φωτογραφίες του συνιστούν τέχνη, ο ίδιος είχε εκφράσει διαφορετική άποψη. «Η δουλειά ορισμένων φωτογράφων συνιστά τέχνη», είχε πει. «Η δική μου όχι. Αν τύχει να εκτεθεί σε κάποια γκαλερί ή μουσείο, περίφημα. Ωστόσο, κίνητρό μου δεν είναι αυτό. Εγώ είμαι ένας πληρωμένος εκτελεστής».